بلبل خرما با آنکه آفت درختان خرما محسوب می‌شود پرنده خانگی محبوبی است که به خاطر صدای زیبا و سازگاری‌اش با انسان طرفداران بسیاری دارد. دو گونه از این بلبل در طبیعت وجود دارد؛ یکی بلبل گونه سفید عربی که در شمال شرقی عربستان، جنوب عراق و جنوب غربی ایران زندگی می‌کند و دیگری بلبل خمای طلایی که در جنوب ایران، جنوب افغانستان، پاکستان و شمال غربی هند یافت می‌شود. برای آشنایی با شرایط نگهداری این پرنده با پتسی همراه باشید.
| مشخصات بلبل خرما | |
| زیستگاه | شمال غرب هندوستان، پاکستان، جنوب و مرکز ایران، جنوب عراق |
| طول | ۱۸ سانتی‌متر |
| رنگ | قهوه‌ای روشن، خاکستری، زرد، نارنجی |
| تغذیه | شهد خرماهای رسیده، میوه‌های شیرین، حشرات، ملخ‌ها و کرم‌ها |
| بیماری | یبوست، کنه، شپش، اسهال، پوسته پوسته شدن بدن، ریختن پر، ورم شکم، شکستگی پا |
زیستگاه بلبل خرما
گستره زیستگاه بلبل خرما از شمال غرب هندوستان، پاکستان، جنوب ایران و مرکز ایران تا جنوب عراق کشیده شده‌است. محل زیستش اغلب باغ‌ها و نخلستان‌ها و جاهای پردرخت است؛ گاهی هم در نقاط کم‌درخت دیده می‌شود. بلبل نژاد خرما که در زبان محلی بلبلی یا گوش‌سفید نامیده می‌شود از جمله پرندگان شاخه‌نشین بومی مناطق جنوبی ایران به‌ویژه نقاط گرمسیری جنوب است.
این پرنده در ایران مقیم نواحی غرب، جنوب و جنوب شرق کشور از استان‌های کرمانشاه و ایلام تا استان‌های فارس و کرمان و به سمت شرق تا استان سیستان و بلوچستان است. همچنین در مناطق شمالی‌تر کشور مثل تهران، کرج و مشهد هم دیده می‌شود. در سال‌های اخیر به علت مهاجرت زیاد این پرنده از پاکستان و هندوستان به سمت نخل‌زارهای بوشهر و خوزستان و افزایش جمعیت آنها در این نواحی، تعدادی از آنها به تهران و دیگر شهرها رفته و در آنجا تولیدمثل کرده‌اند.
ویژگی‌های ظاهری بلبل خرما
نژاد خُرما یا گوش‌سفید (Pycnonotus leucotis) پرنده‌ای از خانواده بلبلان است که از انواع بلبل معمولی بزرگتر و طول بدنش حدوداً ۱۸ سانتی‌متر است. نر و ماده این پرنده از نظر رنگ هم‌شکل هستند، اما پرنده نر کمی بزرگتر از ماده است. سر و گلوی این پرنده سیاه است و دو لکه بزرگ سفید در دو طرف سر و روی گونه‌هایش دارد. پشت پرنده قهوه‌ای روشن، شکمش خاکستری چرک، پرهای زیر دمش زرد و نارنجی است و دمی سیاه و نوکی سفید دارد. روی سر قهوه‌ای‌رنگش کاکل دارد و سر دمش سفید است. رنگ قهوه‌ای سر پرنده‌های جوان از سر پرنده‌های بالغ پررنگ‌تر است.
ویژگی‌های رفتاری بلبل خرما
بلبل خرما پرنده‌ای باهوش و بازیگوش است. اغلب این پرنده در دسته‌های چندتایی زندگی می‌کنند. این پرنده به گیاهان علاقه دارد و توصیه می‌شود در اطراف قفسش از گل‌ها استفاده کنید. اگر سرپرستی پرنده جوان را برعهده بگیرید، به زودی به شما عادت کرده و ارتباط برقرار می‌کند، اما پرندگان بالغ و پیر دیرتر با صاحب جدید ارتباط می‌گیرند. متاسفانه این موضوع منجر به آسیب روحی پرنده و ناامیدی سرپرست می‌شود.
آواز بلبل خرما
یک ویژگی مهم انواع بلبل این است که در شب آواز می‌خوانند. اما بلبل خرما هم از نظر ظاهری با انواع دیگر بلبل تفاوت دارد هم آوازخوانی او در روز او را از سایر بلبل‌ها متمایز می‌کند. بلبل خرما به آواز خوشی که دارد معروف است. بلبل گوش‌سفید یک آهنگ یکنواخت ندارد. او توانایی تولید مجموعه‌ای از نت‌های متفاوت را دارد. نحوه خواندن او دلپذیر و روان است.
نگهداری از بلبل خرما در خانه
بلبل خرما طبیعت وحشی دارد. آوردن این پرنده به صورت بزرگسال به خانه شاید تصمیم درستی نباشد. بهتر است این گونه از پرنده از سن جوجگی در قفس باشد تا بهتر بتواند با انسان‌ها سازگار شود. برای نگهداری از بلبل خرما در خانه به این نکته‌ها توجه کنید:
- برای نگهداری از بلبل‌های خرما در خانه به قفس نسبتاً بزرگی نیاز دارید؛ زیرا این پرنده بسیار پرتحرک است و متمایل به پرواز است. در یک قفس کوچک ممکن است به خود آسیب بزند. پس در انتخاب قفس پرنده دقت کنید.
- سر بلبل خرما کوچک است؛ فاصله بین میله‌های قفس باید طوری باشد که سر پرنده در میان آنها گیر نکند.
- حتما قفس پرنده را یک بار در روز تمیز کنید و حتما در داخل قفس ظرف آب بزرگی قرار دهید تا پرنده بتواند حمام کند. همچنین ظرفی را برای آب خوردن پرندگان درون قفس قرار دهید.
- هوای محل نگهداری بلبل باید هوای معتدل داشته باشد و در معرض نور خورشید باشد. قفس بلبل را در کنار بخاری یا کولر نگذارید.
- قفس پرنده را با ارتفاع بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ سانتی‌متر از از سطح زمین نصب کنید.
- اگر قفس را در بالکن گذاشته‌اید حتماً روی آن را بپوشانید.
- اجازه ندهید حیوانات خانگی دیگر به قفس بلبل نزدیک شوند.
تغذیه بلبل خرما
بلبل نژاد خرما همه‌چیزخوار است؛ شهد خرماهای رسیده، میوه‌های شیرین، حشرات، ملخ‌ها و کرم‌ها را می‌خورد. همانطور که از نامش پیداست بیشتر میوه درخت خرما را دوست دارد. در بهبهان باغ‌های زردآلو زیستگاه مورد علاقه این گونه بلبل هستند. همچنین این پرنده در بلوچستان در میان نخلستان‌های مومان هم دیده می‌شود. این بلبل لانه‌اش را اغلب بر روی شاخه درختان می‌سازد. توت‌های رسیده و تمشک خوراک مورد علاقه اوست.
بلبل خرما شهد خرماهای رسیده را می‌خورد. خرماها یا از درخت می‌ریزند یا حشرات در آن تخم می‌گذارند. به همین جهت بلبل خرما یک آفت جدی برای درختان خرما محسوب می‌شود و به پرورش‌دهندگان خرما خسارت زیادی وارد می‌کند.
بهترین غذا برای این نوع بلبل در خانه خرمای له‌شده، میوه‌های شیرین مثل انگور و توت است. همچنین می‌توانید هفته‌ای دو یا سه بار مخلوط آرد نخودچی و آب را به صورت گلوله‌‌های کوچک یا گوشت چرخ‌کرده نرم به او بدهید. پروتئین به زیباترشدن صدای پرنده کمک می‌کند.(مقاله مرتبط: غذای پرندگان خانگی)
بیماری‌های بلبل خرما
بلبل خرما هم مانند سایر پرنده‌ها می‌تواند بیماری خود را پنهان کند. به همین دلیل باید مرتب او را زیر نظر بگیرید و با دیدن هر یک از این علائم یا چند مورد از آنها به پزشک پرندگان مراجعه کنید:
- بی‌اشتهایی
- کم‌تحرکی چشمگیر
- پف‌کردن بال‌ها
- گوشه‌گیری
- عدم تعادل
- چشمان کدر
- افتادگی بال‌ها و بی‌حالی
- چشمان بسته یا نیمه‌باز
- کاهش شدید وزن
- تغییر در شکل و رنگ مدفوع
- ریختن پر و تاسی
بلبل خرما هم ممکن است گرفتار بیماری‌های نیوکاسل، سل و آنفولانزا شود که از رایج‌ترین بیماری‌های پرندگان خانگی است. بلبل خرما حیوان حساسی محسوب می‌شود و اگر تحت مراقبت دقیق نباشد ممکن است به بیماری‌هایی مبتلا شود که در ادامه درباره آنها توضیح می‌دهیم:
-
ریختن پر
بلبل خرما یک بار در سال در اواسط تابستان دچار پرریزی می‌شود که طبیعی است اما اگر این پرریزی به صورت قابل توجهی در زمان‌های دیگر دیده شود نشانه خطر است. پرریزی ممکن است به دلیل عدم نظافت قفس، شپش، حمام نکردن و پرهای آلوده و چسبیده به هم پرنده باشد. دریافت نور خورشید و ویتامین D برای تقویت پرها و رشد پرهای جدید بسیار مؤثر است. همچنین استفاده از ظرف آب برای حمام کردن بلبل و نظافت قفس، مانع آلودگی و پرریزی پرنده می‌شود.
-
اسهال
خوردن غذای فاسد و کپک‌زده و استرس در پرندگان می‌تواند موجب تغییر در شکل مدفوع آنها شود. در صورت مشاهده اسهال سبز و آبکی یا بروز علائمی مانند استفراغ، بی‌حالی، کاهش شدید اشتها و ضعف، در اولین فرصت باید به دام‌پزشک مراجعه کنید. در مدت زمان بیماری بلبل خرما، از دهیدراته شدن بدن پرنده با گذاشتن آب در قفس جلوگیری کنید. میوه‌ها و زباله‌ها را از قفس پرنده خارج کنید. در کف قفس از کاغذ یا دستمال کاغذی استفاده کنید و مرتب آن را عوض کنید.
-
پوسته پوسته شدن بدن
دلیل پوسته پوسته شدن بدن بلبل خرما، کم‌آبی بدن و خشکی پوست یا ضعیف شدن پرنده پس از گذراندن دوره‌های بیماری است. گاه ممکن است به دلیل وجود شپش و کنه و نوک زدن بیش از حد به پرها، در بدن بلبل خرما، پوسته‌های خشکی پدید آید.
برای جلوگیری از این حالت از میوه‌های تازه مانند سیب، خرمای رسیده، خیار، هویج و سبزیجات در غذای پرنده استفاده کنید. آب درون ظرف پرنده را مدام تازه نگه دارید و مقداری مولتی‌ویتامین به آن اضافه کنید. تغذیه بلبل خرما با حشرات، گوشت بدون چربی و دل مرغ، پروتئین مورد نیاز پرنده را تأمین می‌کند. با حمام کردن پرنده می‌توانید پوست‌ها را تمیز کنید.
-
کنه و شپش
کنه‌ها در صورت آلودگی قفس پرنده، در بین پرهای بلبل خرما لانه می‌کنند. این حشرات با مکیدن خون پرنده، موجب کم‌خونی، ریختن شدید پرها، خارش پوست و در نهایت مرگ خواهند شد. شست‌وشوی ظرف غذا و آب و تعویض به‌موقع کف‌پوش قفس، استفاده از اسپری‌های ضد کنه و حمام روزانه با آب ولرم از رشد باکتری و آلودگی و ایجاد شپش و کنه جلوگیری می‌کند.
-
ورم شکم
دو علت اصلی ورم شکم بلبل خرما عفونت و ورم روده یا گیر کردن تخم در شکم است. گیر کردن تخم در شکم پرنده به دلیل کمبود کلسیم و فرم نگرفتن پوسته تخم است و موجب بی‌تابی و بی‌حالی پرنده می‌شود.
همچنین نوشیدن آب آلوده، مصرف غذای فاسد و سبزیجات نشسته موجب عفونت و ورم روده بسیار حاد و مرگ پرنده می‌شود. برای رفع ورم شکم پرنده یک قطره روغن زیتون را با استفاده از قطره‌چکان در دهان پرنده ریخته و به سرعت به دام‌پزشک مراجعه کنید.
در صورت عفونت روده باید سبزی و میوه را از رژیم غذایی پرنده حذف کنید. یک قاشق غذاخوری سرکه سیب را در یک لیتر آب حل کنید و به مدت سه روز در ظرف آب پرنده بریزید. استفاده از سیب‌زمینی آب‌پز نیز به درمان پرنده کمک می‌کند. در صورتی که بهبودی مشاهده نشد فوراً به دام‌پزشک مراجعه کنید.
-
عفونت، شکستگی و ورم پا
پای بلبل خرما به ویژه در زمان جوجگی بسیار حساس و ضعیف است. افتادن پرنده از ارتفاع، برخورد با دیوار یا میله‌های نگهدارنده، گره خوردن نخ به دور پا، چسبیدن مدفوع و زخمی شدن پا از مشکلات رایج این پرنده هستند. خونریزی، ورم و زخم در پا، موجب بروز عفونت در بدن پرنده خواهد شد. در صورت بروز هر کدام از این مشکلات بهتر است فوراً به پزشک مراجعه کنید. نوک زدن مداوم پرنده به زخم پایش، نشانه کم‌خونی و کمبود آهن در بدن پرنده است.
-
یبوست
سفت شدن مدفوع و کاهش دفعات آن یکی از بیماری‌های شایع در بین تمام پرندگان خانگی است و معمولاً کاهش آب بدن، نوشیدن آب آلوده، خوردن غذای فاسد، مصرف کم میوه و سبزیجات، مصرف غذاهای بدون فیبر و تحرک کم از دیگر دلایل ابتدای بلبل خرما به یبوست است. در صورت مشاهده یبوست در پرنده با قطره‌چکان به او آب یا روغن زیتون بدهید. همچنین چرب کردن مقعد پرنده با روغن زیتون هم برای رفع یبوست مفید است. در رژیم غذایی پرنده از میوه و سبزیجات شسته‌شده و آب‌پز استفاده کنید.
تولید مثل بلبل خرما
بلبل‌خرما در اواسط ماه‌های اردیبهشت و خرداد جفت‌گیری می‌کند و پرنده‌ای تک‌همسر است. بلبل نر برای جذب بلبل ماده رقص ویژه‌ای دارد که ترکیبی از حرکت به جلو و عقب، بادکردن پرها و آوازخواندن است.
بلبل ماده پس از پایان کار لانه‌سازی با گلسنگ، علوفه نرم و الیاف گیاهی، سه تا پنج عدد تخم می‌گذارد. پرنده نر و ماده به نوبت ۱۴ تا ۱۵ روز روی تخم می‌خوابند. بعد از بیرون آمدن جوجه‌ها از تخم، والدین جوجه‌ها را با ۲۵۰ تا ۳۰۰ کرم و حشرات ریز در روز تغذیه می‌کنند. بعد از ۱۵ روز جوجه‌ها آشیانه را ترک می‌کنند. تا زمان پرواز والدین به جوجه‌ها غذا می‌دهند. البته می‌توانید از سرلاک پرنده هم استفاده کنید.
نتیجه‌گیری
بلبل خرما با ظاهر خاص و صدای زیبایی که دارد در واقع یک حیوان وحشی محسوب می‌شود و در طبیعت به عنوان آفتی برای درختان خرما محسوب می‌شود. با وجود این اگر از زمان جوجگی در قفس بزرگ شود و مورد آموزش قرار بگیرد، پرنده‌ای سازگار خواهد شد. برای نگهداری از بلبل‌های خرما باید توجه داشته باشید که قفسش را در جای گرم قرار بدهید؛ چون این گونه از پرنده به هوای گرم عادت دارد و در سرما بیمار می‌شود.
سوالات متداول
- عمر بلبل خرما چقدر است؟
عمر این پرنده در حیات وحش به ۱۰ سال هم می‌رسد.
- آیا بلبل نژاد خرما حیوان خانگی خوبی است؟
اگر از زمان جوجگی در قفس بزرگ شود سازگاری خوبی با انسان‌ها خواهد داشت.
- بلبل خرما به چه آب و هوایی عادت دارد؟
این نژاد بومی نواحی گرمسیری است و در هوای سرد بیمار می‌شود.
