می‌دانستید تحریرهای موسیقی سنتی ایرانی از چه‌چه زدن بلبل الهام گرفته شده است؟ این پرنده کوچک خوش‌آواز یکی از نمادهای محبوب ادبیات ایران و جهان است. در ادبیات فارسی بلبل نماد عاشق دلسوخته‌ای است که در اطراف گل می‌چرخد و از او دلبری می‌کند.
همچنین بلبل در فرهنگ اروپای غربی هم نقش مهمی دارد. یکی از معروف‌ترین شعرهای جهان درباره بلبل «قصیده یک بلبل» اثر جان کیتس است. می‌گویند چایکوفسکی هنگام آهنگسازی قطعه «بلبل» از صدای بلبل الهام گرفته است. این پرنده که ظاهری نسبتاً معمولی دارد با صدای فوق‌العاده‌اش انسان‌ها را مسحور می‌کند. در این مقاله از پتسی با انواع بلبل آشنا می‌شنویم و این پرنده سحرآمیز را بیشتر خواهیم شناخت.
انواع بلبل
بلبل نامی عربی است و فارسی آن هزاردستان و هَزار است. در زبان عربی و ادبیات فارسی به انواع بلبل عندلیب هم می‌گویند. نام بلبل در انگلیسی به آوازخوانی شبانه اشاره دارد، اما واقعیت این است که فقط بلبل‌های نر و در زمان جفت‌گیری در شب آواز می‌خوانند. بلبل‌ها می‌توانند بین ۱۸۰ تا ۲۶۰ ملودی تولید کنند. بلبل‌های نر مسن‌تر نسبت به جوانان دامنه وسیع‌تری از ملودی‌ها را تولید می‌کنند. حدود ۱۴۰۰ سال است که نام بلبل برای این پرنده استفاده می‌شود. در این بخش با انواع شناخته‌شده بلبل آشنا می‌شویم:
۱- بلبل معمولی (Luscinia megarhynchos)
این پرنده که دیگر انواع بلبل در واقع زیرگروه او محسوب می‌شوند، به نام بلبل معمولی شناخته می‌شود و به آوازخوانی قوی و زیبایش مشهور است. دیگر گونه‌های بلبل هم تفاوت ظاهری زیادی با بلبل معمولی ندارند و تشخیص آنها از یکدیگر کار ساده‌ای نیست. در ادامه با بلبل معمولی بیشتر آشنا می‌شویم.
زیستگاه بلبل معمولی
بلبل‌های معمولی بومی اروپای مرکزی و جنوبی و آسیای مرکزی و در این مناطق ساکن هستند. همچنین در جزایر بریتانیا پراکنده شده‌اند و در طول تابستان در فرانسه، ایتالیا و اسپانیا دیده می‌شوند. بلبل‌های معمولی آب‌وهوای معتدل و گرم را ترجیح می‌دهند. این گونه از پرنده‌ها معمولاً در طول زمستان، به مناطق استوایی، مرکز آفریقا، مصر، ساحل عاج، کنیا، کامرون و نیجریه مهاجرت می‌کنند.
بلبل‌های معمولی را می‌توان در مناطق جنگلی با پوشش گیاهی متراکم دید. آنها زیستگاه‌هایی با گونه‌های درختی قلاب‌دار را ترجیح می‌دهند و اغلب روی درختان فندق یافت می‌شوند؛ چون مکان مناسبی برای مخفی شدن و لانه ساختن است است. البته اگر قصد نگهداری این پرنده در خانه را دارید، باید از قفس مناسب استفاده کنید.(مقاله مرتبط: انتخاب قفس پرنده)
مهاجرت بلبل معمولی
این پرندگان هر زمستان خانه خود را برای آب و هوای گرم آفریقا ترک می‌کنند و سپس دوباره در بهار در زمان فصل تولید مثل بازمی‌گردند. این زمان‌بندی به طور کلی هر سال ثابت است. با این حال، تغییرات آب و هوایی ممکن است باعث شود پرنده هر سال کمی زودتر بازگردد.
ظاهر بلبل معمولی
بلبل‌های معمولی در مقایسه با توانایی‌های آوازخوانی قابل توجهشان ظاهری ساده دارند. آنها قهوه‌ای رنگ هستند و پرهای زیر بدنشان روشن‌تر است. آنها دم‌های پهن و بلوطی‌رنگ و چشمان درشت و مشکی دارند که با حلقه‌ای سفید تزئین شده است. طول بلبل ۱۷ سانتی‌متر و طول بال آن حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر است.
نرها و ماده‌ها از نظر ظاهری شبیه هم هستند، با این تفاوت که نرها کمی بزرگ‌ترند و بال‌های بلندتری دارند. با این حال، ماده‌ها گاهی اوقات وزن بیشتری دارند، زیرا نرها به دلیل آواز خواندن، انرژی بیشتری مصرف می‌گفتند و متابولیسم آنها سرعت بیشتری دارد.
تغذیه بلبل معمولی
بلبل‌ها بیشتر حشره‌خوار هستند و حشراتی مانند سوسک‌ها، مورچه‌ها، کرم‌ها و عنکبوت‌هایی را می‌خورند که روی زمین پیدا می‌شوند. همچنین در فصل پاییز از انواع توت‌ها و سایر میوه‌ها هم تغذیه می‌کنند. اگر قصد نگهداری انواع بلبل در خانه را دارید، باید علاوه بر غذای پرندگان خانگی، آب آشامیدنی و تمیز هم در اختیارشان قرار دهید.(مقاله مرتبط: آب خوردن پرندگان)
تولید مثل بلبل معمولی
فصل تولید مثل بلبل معمولی معمولاً اردیبهشت هر سال شروع می‌شود. بلبل‌های معمولی در سن یک سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند. بلبل نر با تولید صدای سوت قابل توجهی در شب سعی می‌کند جفتش را جذب کند. بلبل ماده بسیار سخت‌گیر است و معمولاً بهترین آوازخوان را انتخاب می‌کند. بلبل نر پس از یافتن جفت تعداد سوت‌ها را کاهش می‌دهد و در شب آواز نمی‌خواند تا زمانی که ماده تخم‌گذاری کند.
معمولاً بلبل ماده در میان شاخه‌ها و در بوته‌های متراکم و با استفاده از برگ‌های خشک و علف لانه می‌سازد. هر تخم بلبل ۲۱ در ۱۶ میلی‌متر و وزن آن ۲/۷ گرم است که ۶ درصد آن پوسته است. والدین از تخم‌ها در برابر شکارچیان محافظت می‌کنند. جوجه‌های انواع بلبل پس از دو هفته از تخم‌ها بیرون می‌آیند و به والدین خود برای بقا وابسته هستند، اما پس از ۱۱ تا ۱۳ روز پر در می‌آورند. همچنین برای کمک به نگهداری و تامین غذای جوجه‌ها می‌توانید از سرلاک پرنده استفاده کنید.
عمر بلبل معمولی
انواع بلبل معمولی طول عمر نسبتاً کوتاهی بین یک تا پنج سال دارد. از آنجایی که حدود یک سال کامل طول می‌کشد تا جوجه‌ها به تنهایی شروع به تولید مثل کنند، بلبل‌ها وقت کمی برای تولید مثل دارند. قدیمی‌ترین طول عمر ثبت‌شده برای بلبل هشت سال است، اما بیشتر آنها قبل از اینکه به مرگ طبیعی بمیرند قربانی شکارچیان می‌شوند.
آواز بلبل معمولی
یکی از بارزترین ویژگی‌های انواع بلبل‌های معمولی، توانایی آواز آنها به‌ویژه در پرندگان نر است. بلبل‌های معمولی به آواز خواندن در شب معروف‌اند و نام انگلیسی بلبل هم از این موضوع الهام گرفته شده است. نرهای مسن‌تر به دلیل رپرتوار و قلمرو آهنگ‌های بیشتر برای جذب ماده‌ها در جفت‌گیری موفقیت بیشتری دارند. گزارش شده است که آنها ۵۳ درصد رپرتوار آهنگ بزرگتری نسبت به مردان جوان دارند، و رپرتوار آنها شامل تقریباً ۱۸۰ تا ۲۶۰ نوع آهنگ است. محققان هنوز کشف نکرده‌اند که چرا رپرتوار آهنگ در مردان مسن به شدت افزایش می‌یابد.
رفتار بلبل معمولی
انواع بلبل‌ها در فواصل بین فصل جفت‌گیری تنها زندگی می‌کنند. در مورد رفتار رایج بلبل اطلاعات زیادی در دست نیست؛ زیرا آنها کوچک هستند و بیشتر اوقات از ترس شکارچیان خود را پنهان می‌کنند. بلبل‌ها اغلب در زمان مهاجرت دیده می‌شوند که از شاخه‌ای به شاخه دیگر پرواز می‌کنند.
۲- بلبل سمر یا برفکی (Luscinia luscinia)
این گونه از انواع بلبل که به عنوان Sprosser هم شناخته می‌شود شبیه بلبل معمولی و معروف به مگس‌گیر است و در مناطق مختلف اروپا و آسیا، از جمله اسکاندیناوی، یافت می‌شود. این گونه حشره‌خوار مهاجر در جنگل‌های اروپا و پالئوآرکتیک تولید مثل می‌کند.
ظاهر بلبل برفکی
بلبل برفکی از نظر اندازه شبیه به رابین اروپایی است. بالای بدنش به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای و در پایین بدنش سفید و قهوه‌ای مایل به خاکستری است. تفاوت ظاهری بلبل برفکی با انواع بلبل معمولی این است که در قسمت زیر بدنش لکه‌های رنگی ندارد. این پرنده حدود ۱۶ سانتی‌متر طول دارد و بالش تقریباً ۱۸ سانتی‌متر است. سر، پشت و کل قسمت‌های بالایی بلبل برفکی به رنگ قهوه‌ای تیره به اضافه کمی رنگ زیتونی است.
زیستگاه بلبل برفی
بلبل برفکی گونه‌ای مهاجر است که در شرق اروپا و غرب آسیا زاد و ولد می‌کند. این پرنده در شمال در دانمارک، فنلاند، نروژ و سوئد، کشورهای بالتیک، جمهوری کارلیا، کوستروما، ولوگدا، پرم، قزاقستان، ترکستان و آلتای و در جنوب در کشورهای اتریش، جمهوری چک، رومانی، بلغارستان، روسیه، اوکراین و شمال قفقاز دیده می‌شود. بلبل برفکی زمستان را در صحراهای آفریقا می‌گذراند و گاهی از جزایر بریتانیا می‌گذرد.
این پرنده بیشتر در جنگل‌های مرطوب با پوشش گیاهی توسکا و توس یافت می‌شود و بوته‌ها، درختچه‌های متراکم و پوشش گیاهی درهم در مکان‌های باتلاقی و نزدیک آب را دوست دارد. بلبل برفکی در فصل زمستان در قسمت‌های انبوه بوته‌های خار، به‌ویژه در کف دره‌ها در نزدیکی مسیرهای آبی، و گاهی اوقات در پوشش گیاهی انبوه در حاشیه جنگل‌ها دیده می‌شود.
تغذیه بلبل برفکی
بلبل برفکی عمدتاً از روی زمین تغذیه می‌کند و کرم‌های خاکی، عنکبوت‌ها و حشرات بالغ، شفیره حشرات مانند سوسک‌ها، پروانه‌های کوچک، مورچه‌ها و مگس‌ها را می‌گیرد. در پاییز، انواع توت‌ها و مویز هم می‌خورد. بلبل‌های برفکی قبل از عبور از صحرا در هنگام مهاجرت، ذخایر چربی ذخیره می‌کنند.
۳- بلبل هندی (Luscinia megarhynchos hafizi)
بلبل هندی یک زیرگونه از انواع بلبل معمولی است که به خاطر زندگی در هندوستان به بلبل هندی معرف شده است. این پرنده مهاجر حشره‌خوار در کوهستان‌های اروپا و آسیا زاد و ولد می‌کند و در جنوب پراکندگی بیشتری دارد است. او دوست دارد در میان بوته‌ها و روی زمین زندگی کند. این گونه از انواع بلبل زمستان را در جنوب آفریقا می‌گذراند و در بهار برای جفت‌گیری به اروپا بازمی‌گردد.
ظاهر بلبل هندی
بلبل هندی از نظر ظاهری بسیار شبیه به بلبل معمولی است؛ بین ۱۵ تا ۱۷ سانتی‌متر طول و ۱۸ تا ۲۳ گرم وزن دارد. قسمت رویی تنش صاف و قهوه‌ای مایل به قرمز روی دنبالچه و پشت است. قسمت زیر بدنش خاکستری مایل به نخودی کم‌رنگ است. چشم بلبل هندی بزرگ و سیاه رنگ با لبه‌های کمی سفید است. رنگ ابرو خاکستری روشن است. در این گونه نر و ماده شبیه به هم هستند با این تفاوت که طول بال نر معمولاً بیش از ۹۰ میلی‌متر و طول بال ماده کمتر از ۸۳ میلی‌متر است.
زیستگاه بلبل هندی
بلبل هندی یک پرنده مهاجر است که معمولاً در مناطق پالئورکتیک، حبشه و آفریقا پراکنده شده است. همچنین جمعیت جهانی این گونه در در اروپای مرکزی و جنوبی و آسیای مرکزی و جزایر بریتانیا گسترده است. این پرنده زمستان را در مناطق استوایی آفریقا، مصر، ساحل عاج، کنیا، کامرون و نیجریه و عراق می‌گذراند.
بلبل هندی زندگی در مناطق معتدل و گرم با بوته‌های کم‌ارتفاع و گونه‌های درختان شاخه‌دار را ترجیح می‌دهد. بلبل هندی معمولاً طعمه خود را روی زمین جست‌وجو می‌کند و غذای زنده مانند حشرات کوچک، کرم‌ها و میوه‌های کوچک وحشی را در پاییز مصرف می‌کنند. جالب است بدانید بلبل نیز با خوردن حشراتی که به گیاهان آسیب می‌زنند از آنها محافظت می‌کنند.
۴- روبین گرداب سفید گلو (Irania gutturalis)
گاهی به عنوان بلبل گرداب سفید گلو نیز شناخته می‌شوند. این پرنده‌ها در برخی مناطق خاورمیانه، از جمله ایران، یافت می‌شوند و به خاطر طرح‌های سفید روی گلو و آوازش شناخته می‌شوند. یک گونه پرنده از خانواده مگس‌گیرها است. این گونه حشره‌خوار مهاجر که در غرب آسیا از ترکیه تا افغانستان تولید مثل می‌کند. زمستان را در شرق آفریقا می‌گذراند و در اروپا گونه نادری شناخته می‌شود.
قسمت بالای بدن بلبل روبین نر خاکستری، گلو و ابرویش سفید، صورتش سیاه و قسمت زیر بدنش نارنجی است. روبین دم سیاه و منقاری قوی دارد. ماده‌ها ساده هستند و رنگ‌های روشن‌تر، دم خاکستری، پهلوهای نارنجی و گلوی راه‌راه سفید دارند. این گونه بیشتر در دامنه‌های سنگی خشک با پوشش درختچه‌ها و در برخی از ارتفاعات تولیدمثل می‌کند.
۵- بلبل چینی (Luscinia svecica)
این گونه از انواع بلبل در مناطقی از آسیا، از جمله چین، یافت می‌شود و به خاطر آواز زیبایش شناخته می‌شود. به این گونه «گلوآبی» هم می‌گویند. او یک پرنده مگس‌گیر کوچک مهاجر است که در هوای مرطوب و بین چوب‌های خیس توس یا باتلاق‌های پر از بوته در اروپا و در سراسر پالئارکتیک و در غرب آلاسکا زندگی می‌کند. این گونه زمستان را بیشتر در شبه جزیره ایبری، نیمه شمالی آفریقا و در جنوب آسیا می‌گذراند.
طول این پرنده ۱۳ تا ۱۴ سانتی‌متر است. بالای بدنش قهوه‌ای ساده است، دم مشکی دارد و در پهلوهایش تکه‌های قرمز وجود دارد.
۶- بلبل عقابی سیبری (Calliope calliope)
این گونه از انواع بلبل در سیبری، شمال چین و مناطق مغولستان یافت می‌شود. این گونه با گلوی قرمز روشنش شناخته می‌شود. قسمت بالای بدن بلبل عقابی قهوه‌ای ساده است و دمی مشکی با تکه‌های قرمزرنگ دارند. گلوی بلبل نر قرمزرنگ است. این پرنده کوچک برای اولین بار توسط پیتر سیمون پالاس در سال ۱۷۷۶ کشف شد. این گونه حشره‌خوار مهاجر در جنگل‌های مخروطی سیبری زندگی می‌کند و در تایلند، هند، اندونزی و بنگلادش زمستان را می‌گذراند.
۷- خفاش شب اروپایی (Caprimulgus europaeus)
این گونه درواقع از انواع بلبل نیست، اما به دلیل آوازخوانی شبانه، او را در دسته بلبل قرار می‌دهند. این پرنده از حشرات تغذیه می‌کند. طول این پرنده ۲۶ سانتی‌متر و طول بال‌های او حدود ۵۵ سانتی‌متر است. بال‌های این پرنده نوک‌تیز و دمش بلند و گرد است. قسمت زیر بدنش راه راه، گردنش کوتاه و سرش بزرگ است منقارش کوچک و سیاه است و پاهای قهوه‌ای مایل به قرمز دارد. پرهایش به رنگ خاکستری، با راه‌راه‌ها و نوارهای زرد مایل به قهوه‌ای و سیاه است.
زیستگاه خفاش شب اروپایی
این پرنده روی زمین در مناطق خشک و شنی، در مناطق باز با درختان تنک و در میان بوته‌ها زندگی می‌کند. غذای این بلبل حشرات است. از نظر ظاهری شبیه فاخته و شاهین است و در شب به شکل استادانه‌ای استتار می‌کند. گاهی صدای آوازش یا بال زدن قوی‌اش در شب شنیده می‌شود. این تنها نماینده خانواده بلبل‌های اوراسیا در بیشتر اروپا و آسیای میانه دیده می‌شود.
بیماری‌های انواع بلبل
انواع بلبل‌ها پرنده‌هایی قوی نیستند و به زندگی در محیط‌های سرد عادت ندارند. اگر به آوردن یک بلبل به به خانه به عنوان یک حیوان خانگی فکر می‌کنید بهتر است با بیماری‌های رایج در انواع بلبل آشنا بشوید:
- کوریزای عفونی: این بیماری توسط باکتری‌ای به نام Haemophilus Gallinarum تولید می‌شود. پرنده مبتلا شروع به عطسه و ترشح از چشم و سینوس‌ها می کند. این بیماری ممکن است باعث از دست دادن بینایی در پرندگان شود. این یک بیماری معمولی مرغ و خروس است، اما می‌تواند پرندگان در قفس را هم مبتلا کند.
- افسردگی: بلبل پرنده‌ای است که برای زندگی در طبیعت متولد شده است، ممکن است در چند روز اولی که در قفس نگهداری می‌شود ساکت و گوشه‌گیر بشود. بهتر است دو بلبل را با هم در قفس نگه دارید که احساس تنهایی و افسردگی نکنند.
- شکستگی: به ندرت پیش می آید که بلبل پا یا بال خود را بشکند، اما غیرممکن نیست؛ به خصوص اگر پرنده فعالی باشد. در این موارد بهتر است فوراً او را به دام‌پزشکی ببرید.
- یبوست یا سرماخوردگی: بلبل به دمای پایین عادت ندارد؛ بنابراین اگر قفس در جایی باشد که باد می‌وزد یا خنک است دچار یبوست می‌شود. در این موارد باید او را به جای گرمتری ببرید و مقداری آنتی‌بیوتیک را در آب حل کنید و در قفسش بگذارید.
- اسهال: ممکن است زمانی که به بلبل خود میوه می‌دهید دچار اسهال شود. اسهال در بلبل ممکن است نشانه بیماری دیگری هم باشد. برای فهمیدن دلیل اسهال و درمانش فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- انسفالومیلیت: این بیماری ویروسی در پرنده خارش ایجاد می‌کند و بیشتر پرنده‌های جوان درگیر آن می‌شوند. لرزش، تلوتلوخوردن و فلج پیشرونده در برخی از قسمت‌های بدن از نشانه‌های این بیماری است. این بیماری هیچ درمانی ندارد و حیوان باید ذبح شود.
- صرع: این بیماری که به ندرت در میان بلبل‌ها دیده می‌شود آنها را برای مدت معینی فلج می‌کند و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد.
- یبوست: یبوست هم مانند اسهال ممکن است نشانه یک بیماری دیگر باشد. اگر بلبل شما به یبوست مبتلا شد چند روز به او غذاهای نرم بدهید. اگر بهبود پیدا نکرد سریع به دام‌پزشک مراجعه کنید.
- انگل‌ها: بلبل از حشرات کوچک تغذیه می‌کند و انگل‌ها ممکن است از این راه وارد قفس او شوند. به همین دلیل، تمیز کردن قفس مهم است. اگر انگل داخل بدن بلبل باشد اشتهایش را از دست می‌دهد و احساس افسردگی می‌کند. اگر انگل خارجی باشد پرنده سعی می‌کند با منقار چیزی را از لای پرهایش بیرون بکشد. هر دو مورد معمولاً با تجویز آنتی‌بیوتیک از طرف پزشک برطرف می‌شوند.
- چاقی: بلبل هر چقدر هم که فعال باشد، اگر قفس خوبی با فضای کافی برای حرکت یا پرواز نداشته باشد، وزنش اضافه می‌شود. برای کنترل وزن بلبل باید ویتامین‌های لازم در غذای او وجود داشته باشد و در قفس امکان تحرک داشته باشد.
- فلج: بلبل ممکن است به دلیل کمبود بعضی از ویتامین‌ها قدرت حرکت در بخش‌هایی از بدنش را از دست بدهد.
نتیجه‌گیری
بلبل‌ها معروف‌ترین پرندگان آوازه‌خوان جهان و نماد عشق و فرارسیدن بهار هستند. انواع بلبل در خارج از فصل جفت‌گیری تنها می‌مانند اما وقتی جفت خود را انتخاب می‌کنند به شدت از قلمرو خود دفاع می‌کنند. این پرنده‌های خوش‌آواز همیشه بیشتر از آنکه دیده شوند شنیده می‌شوند؛ چون همیشه از ترس شکارچیان در لابه‌لای بوته‌ها پیدا پنهان می‌شوند و در شب آواز می‌خوانند.
بلبل‌ها پرندگانی متعلق به طبیعت و مهاجر هستند. نگه داشتن آنها در خانه و در قفس مشروط به این است که مدام با آنها در ارتباط باشید و فضای مناسبی را که بدن آنها به آن عادت دارد برایشان فراهم کنید. مهم‌ترین شرایط نگهداری انواع بلبل قفس بزرگ و نگه داشتنش در هوای گرم و معتدل است.
سوالات متداول
- بلبل‌ها چه می‌خورند؟
غذای غالب بلبل‌ها حشرات و میوه‌ها است. - بلبل‌ها در چه نوع زیستگاهی زندگی می‌کنند؟
بلبل‌ها بیشتر در جنگل‌های باز در میان بوته‌ها و بیشه‌ها زندگی می‌کنند. - شکارچیان انواع بلبل کدامند؟
از شکارچیان بلبل می‌توان به موش‌ها، گربه‌ها و مارمولک‌ها اشاره کرد. - بلبل با چه سرعتی پرواز می‌کند؟
بلبل می‌تواند با سرعت 18 مایل در ساعت پرواز کند.
