منتشر شده در: آکواریومی‌ها

معرفی ۱۰ بیماری ماهی + راه‌های درمان و پیشگیری

نویسنده دکتر میو

Published on: 1402-10-04

Last updated: 1402-09-14

ماهیان، مانند سایر موجودات زنده، با انواع مختلف بیماری‌ها و عوارض بهداشتی روبرو می‌شوند که ممکن است تاثیرات مخربی بر روی سلامت و رشد آن‌ها داشته باشند. از جمله بیماری‌های معروف ماهیان می‌توان به بیماری‌های قارچی مانند اپیزوتیکوز، بیماری‌های باکتریایی مثل سپتیسمیا و ویروسی همچون ویروس ویروئیدی گریپ، اشاره کرد. هریک از این بیماری‌ها نیازمند تشخیص دقیق و راه درمان مخصوص به خود هستند. در این مطلب با پتسی همراه باشید تا به تمامی اطلاعات در رابطه با ۱۰ بیماری ماهی‌ آشنا شوید.

۱) انگل‌های خارجی Metazoa

انگل‌های خارجی ماهیان، اغلب از خانواده Protozoa یا Metazoa هستند و می‌توانند به آبزیان آسیب برسانند.

• دلایل: دلیل اصلی انتقال این انگل‌ها، آب و آکواریوم‌های نامناسب است.
• علائم: علائم بیماری ماهی شامل آسیب‌های پوستی، ضعف عمومی، افزایش ترشحات مخاطی و تغییر در رفتار ماهی است.
• درمان: برای درمان انگل‌های خارجی، از داروهای ضدپارازیتیک مانند فورمالین، پرازی‌کوآنتل و مترونیدازول استفاده می‌شود. همچنین، استفاده از محیط بهداشتی و تغذیه مناسب ماهیان نیز می‌تواند به کاهش انگل‌ها کمک کند.
• پیشگیری: پیشگیری از انگل‌های خارجی ماهیان نیاز به نظارت دقیق بر شرایط محیطی مخزن آب، بهداشت ماهیان و کنترل منظم وضعیت سلامت آب است. استفاده از محافظ‌های خاص مثل تصفیه‌کننده‌ها و حرارت‌دهنده‌ها، می‌تواند به کاهش احتمال انتقال این انگل‌ها و حفظ سلامت ماهیان کمک کند.

۲) بیماری قارچی

بیماری‌های قارچی در ماهیان (Saprolegniasis) علل متنوعی دارند که از جمله آب و هوا ناپایدار، کیفیت آب پایین و استرس‌های محیطی هستند.

• علائم: علائم این بیماری‌ها شامل تغییر رنگ، لطافت پوست، تشکیل لکه‌های سفید یا قهوه‌ای و تغییر در رفتار ماهی می‌شود.
• درمان: درمان بیماری‌های قارچی ماهیان با استفاده از داروهای ضدقارچی مثل فلوکونازول یا مالاشیت ممکن است. همچنین، بهبود شرایط محیطی از طریق تصفیه‌کننده‌ها و حفظ کیفیت آب می‌تواند در جلوگیری و درمان این بیماری‌ها مؤثر باشد.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری‌های قارچی ماهیان نیاز به حفظ شرایط بهداشتی و استفاده از استانداردهای بهداشتی مثل تصفیه‌کننده‌ها، حفظ کیفیت آب و اجتناب از ترکیبات شیمیایی آسیب‌زا دارد. همچنین مراقبت مداوم، نظارت دقیق و اقدامات پیشگیرانه می‌توانند به حفظ سلامت ماهیان در محیط‌های پرورشی کمک کنند.

۳) بیماری ویروسی مهم‌ترین بیماری ماهی‌ها

بیماری‌های ویروسی ماهی‌ها از ناحیه‌های مختلفی مانند استرس، کیفیت آب پایین و آکواریوم‌هایی با آب آلوده ناشی می‌شوند.

• علائم: علائم این بیماری ماهی شامل تغییر رنگ، سرخی، تورم، تعلیق در شنا و عدم فعالیت طبیعی است.
• درمان: درمان این بیماری ماهی چالش بزرگی است و بسیاری از این بیماری‌ها به دلیل عدم وجود درمان موثر، به عنوان بیماری‌های خطرناک قلمداد می‌شوند.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری‌های ویروسی نیاز به توجه به مواردی مانند بهداشت مخزن آب، کنترل استرس ماهیان، استفاده از استانداردهای بهداشتی در پرورش و مراقبت مداوم از شرایط محیطی دارد. استفاده از محافظ‌های خاص و کاهش تراکم ماهیان نیز می‌تواند به کاهش انتقال این بیماری‌ها کمک کند.

۴) بلعیدن اجسام خارجی

بیماری بلعیدن اجسام خارجی ماهیان ناشی از بلعیدن اشیاء غیرمناسب است که ممکن است عوارض جدی در سلامت ماهیان ایجاد کند.

• دلایل: این بیماری اغلب به دلیل بلعیدن اشیاء به طور ناخواسته مانند قطعات پلاستیک، سنگ‌ها یا قطعات معدنی رخ می‌دهد.
• علائم: علائم این بیماری ماهی شامل اختلال در رفتار شنا، افزایش استرس، ضعف عمومی و تغییر در رفتار تغذیه ماهیان است.
• درمان: برای درمان این بیماری ماهی، لازم است اجسام خارجی با استفاده از جراحی حذف شوند و در صورت وجود آسیب جدی، ممکن است نیاز به درمان‌های پشتیبانی و مصرف آنتی‌بیوتیک باشد.
• پیشگیری: پیشگیری از بلعیدن اجسام خارجی توسط ماهیان نیازمند مراقبت دقیق از محیط زندگی و ایجاد شرایط محیطی مناسب است. استفاده از محافظ‌ها می‌تواند به جلوگیری از دسترسی ماهیان به اشیاء غیرمناسب کمک کند.

۵) خونریزی غیر عادی

بیماری خون ریزی غیرعادی یک مشکل شایع در ماهیان است که ممکن است از دلایل گوناگونی ناشی شود.

• دلایل: این بیماری معمولا به علت ضعف سیستم ایمنی، آلودگی با باکتری‌ها یا ویروس‌ها، نقص تغذیه یا آب‌های آلوده ایجاد می‌شود.
• علائم: علائم خون ریزی غیرعادی شامل نشانه‌هایی همچون رنگ غیرعادی یا خونی در اندام‌ها، تغییرات در رفتار شنا، ضعف عمومی و کاهش فعالیت ماهیان است.
• درمان: برای درمان این بیماری ماهی، لازم است علت اصلی خون ریزی شناسایی شود. استفاده از داروهای ضدباکتریایی‌ها یا ضدویروسی‌ها بر اساس تشخیص، می‌تواند مفید باشد. همچنین، بهبود شرایط محیطی از طریق تصفیه‌کننده‌ها و حفظ کیفیت آب نیز اهمیت دارد.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری خون ریزی غیرعادی نیاز به نظارت دقیق بر شرایط محیطی، استفاده از استانداردهای بهداشتی و تغذیه متناسب با نیازهای ماهیان دارد. اجتناب از آلودگی آب، ارتقاء سلامت ماهیان و نظارت مداوم می‌تواند به پیشگیری از بروز این بیماری کمک کند.

۶) پیچیده‌ترین بیماری ماهی: گواتر

گواتر یک بیماری ماهی متداول است که اغلب ناشی از عوامل محیطی نظیر نقص‌های تغذیه، کیفیت آب پایین، یا آلودگی محیط زندگی می‌شود.

• علائم: علائم گواتر شامل افزایش حجم و تورم گلو، تغییر در شکل سر و مشکلات در تنفس است.
• درمان: برای درمان گواتر، معمولا از داروهای مورد تایید و ضدالتهابی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود. افزایش کیفیت تغذیه ماهیان و اصلاح شرایط زندگی آن‌ها نیز بهبود قابل توجهی در درمان گواتر دارد.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری گواتر نیازمند ارتقاء مراقبت‌های بهداشتی و ایجاد شرایط محیطی بهینه است. تغذیه تنوع‌پذیر و تعادلی، نظارت دقیق بر کیفیت آب و اجتناب از آلودگی محیطی از جمله اقدامات مهم در پیشگیری از این بیماری هستند. ارتقاء سیستم فیلترینگ آب و کنترل دمای آب نیز می‌تواند به حفظ سلامت ماهیان و جلوگیری از گواتر کمک نماید.

۷) بیماری کولرا

بیماری کولرا در ماهیان ممکن است به دلیل باکتری‌های گروه ویبریو باکتریوم ناشی از آب و محیط زندگی آلوده و یا تغییرات ناگهانی در شرایط زیستی ایجاد شود.

• علائم: علائم کولرا در ماهیان شامل تغییر رنگ، تورم، تشکیل زخم‌های قرمز و ضعف عمومی است.
• درمان: برای درمان این بیماری ماهی، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدباکتریایی‌ها معمولا موثر است. علاوه بر این، بهبود شرایط محیطی از طریق تصفیه‌کننده‌ها، کنترل دما و pH آب می‌تواند در درمان و جلوگیری از گسترش بیماری کمک کننده باشد.
• پیشگیری: پیشگیری از این بیماری ماهی نیازمند حفظ کیفیت آب، کاهش تراکم ماهیان و مراقبت مداوم از شرایط زیستی است. استفاده از آزمون‌های مرتب برای ارزیابی کیفیت آب، کاربرد واکسیناسیون‌ها و اقدام به‌موقع در مواجهه با علائم بیماری می‌تواند به کنترل و پیشگیری از انتشار بیماری کولرا در محیط‌های پرورش ماهی کمک نماید.

۸) بیماری سفیدک ماهی

بیماری سفیدک ماهی یا ICH یکی از شایع‌ترین بیماری‌‌های ماهیان آکواریومی است که توسط انگل‌های تک‌یاخته به نام Ichthyophthirius multifiliis ایجاد می‌شود.

• علائم: این بیماری با لکه‌های سفید نمک مانندی که روی بدن، باله‌ها و آبشش‌های ماهی‌ها ظاهر می‌شود، شناخته می‌شود. علائم دیگر این بیماری شامل بی‌اشتهایی و بی‌حالی ماهیان است.
• درمان: برای درمان این بیماری ماهی، پیشنهاد می‌شود ابتدا ماهی‌های آلوده را در یک مخزن جداگانه قرنطینه کرده و دما را دو تا سه درجه افزایش دهید، زیرا این اقدام به کاهش فعالیت انگل‌ها کمک می‌کند. همچنین، به ازای هر ۲۰ لیتر آب، یک قاشق غذاخوری نمک به آکواریوم اضافه کنید؛ زیرا نمک می‌تواند انگل‌ها را نابود کند و به ماهیان کمک کند تا از بیماری بهبود یابند.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری سفیدک نیز از اهمیت ویژه برخوردار است. حفظ شرایط بهداشتی محیط پرورش ماهی و ایزوله نگه داشتن ماهیان مبتلا از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به جلوگیری از انتقال بیماری و حفظ سلامت ماهیان کمک کنند.

۹) پوسیدگی باله‌ها

بیماری پوسیدگی باله‌ها یک مشکل شایع در ماهیان آب شیرین است که معمولا ناشی از استرس یا شرایط نامناسب آب ایجاد می‌شود. گونه‌های باله‌بلند از ماهیان پلاتی، به عنوان مثال پلاتی هیفین و پلاتی پینتیل، بیشتر از سایر گونه‌ها به این بیماری عرضه هستند.

• علائم: علائم بیماری پوسیدگی باله‌ها شامل پاره‌پاره شدن باله‌ها و یا تغییر در رنگ باله‌ها می‌شود. ماهیان مبتلا به این بیماری اغلب نشانه‌های عدم راحتی و ناراحتی از خود نشان می‌دهند. این وضعیت ممکن است به ویژه در شرایط استرس زا یا آبهای ناپایدار به اوج برسد.
• درمان: برای درمان بیماری پوسیدگی باله‌ها، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و تعویض منظم آب توصیه می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند به کنترل عوامل عفونی کمک کنند و تعویض منظم آب نیز به تثبیت شرایط زیستی ماهیان و کاهش فشارهای استرس زا اساسی است.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری پوسیدگی باله نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. حفظ شرایط بهداشتی محیط پرورش، کنترل فاکتورهای استرس زا و تامین شرایط آبی مطلوب به عنوان اقدامات پیشگیرانه موثر محسوب می‌شوند. همچنین، انتخاب گونه‌های ماهی که به خوبی با شرایط محیطی سازگارند، به پیشگیری از این بیماری کمک می‌کند.

۱۰) بیماری مخملک ماهی

مخملک، یک بیماری مشترک در ماهی آکواریوم آب شیرین است که توسط انگل Oodinium ایجاد می‌شود و تأثیرات ناخوشایندی را بر روی بدن ماهیان ایجاد می‌کند. علت اصلی ابتلا به این بیماری ماهی به انگل Oodinium بازمی‌گردد که در شرایط محیطی خاص تکثیر می‌شود.

• علائم: یکی از علائم بیماری مخملک، حالت مخملی مانندی است که بر روی پوست ماهیان ظاهر می‌شود. این حالت برآمده به نظر می‌رسد و باعث تغییرات رنگی در پوست ماهی می‌شود. علاوه بر این، خوردگی باله‌ها، التهاب و خونریزی آبشش‌ها از دیگر علائم معمول این بیماری هستند.
• درمان: برای درمان مخملک، نخستین گام ایجاد محیطی مجزا و کم‌نور برای نگهداری ماهیان است. این اقدام به کاهش فشار نوری بر روی پوست ماهیان کمک کرده و فرصت درمانی را افزایش می‌دهد. همچنین، مصرف داروهای ضد انگل و ضد قارچ مخصوص مخملک به عنوان بخش دیگری از درمان مطرح می‌شود.
• پیشگیری: پیشگیری از بیماری مخملک نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. حفظ شرایط بهداشتی محیط پرورش، کنترل تراکم ماهیان، و ایجاد یک محیط زیست مطلوب برای ماهیان، اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کنند. همچنین، ماهیان مقاوم به این بیماری را انتخاب کرد و به دور از شرایط استرس زا نگه داشتن می‌تواند در پیشگیری از این مشکل مؤثر باشد.

جمع‌بندی

بیماری ماهی، ناشی از عوامل مختلف از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و شرایط زیستی نامناسب است. این بیماری‌ها ممکن است باعث تغییرات در رفتار، رنگ و سلامت ماهیان شوند. درمان این بیماری‌ها اغلب به داروهای ضدباکتریایی، ضدویروسی یا ضدقارچی نیاز دارد. پیشگیری از بیماری‌ها نیازمند نظارت دقیق بر شرایط زیستی محیط پرورش و اجرای استانداردهای بهداشتی است. استفاده از محافظ‌های مخصوص، ارتقاء تغذیه و آزمون‌های مرتب برای کیفیت آب می‌تواند به جلوگیری از انتقال بیماری و حفظ سلامت ماهیان در محیط‌های پرورشی کمک کند.

سوالات متداول

1. چه علائمی بر بیماری ماهی اشاره دارد؟
   تغییر رنگ، سرخی، تورم، تغییر در رفتار شنا و ضعف عمومی ممکن است نشانگر بیماری در ماهیان باشند.
2. چگونه می‌توان از بروز بیماری‌ ماهی جلوگیری کرد؟
   نظارت دقیق بر شرایط زیستی، استفاده از محافظ‌ها، ارتقاء بهداشت و تغذیه مناسب و آزمون‌های منظم برای کیفیت آب می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌ها کمک کند.
3. چه راهکارهایی برای درمان بیماری‌ ماهی‌ها وجود دارد؟
   استفاده از داروهای ضدباکتریایی، ضدویروسی یا ضدقارچی به تشخیص بستگی دارد. بهبود شرایط زیستی و تغذیه ماهیان نیز در درمان این بیماری‌ها تأثیرگذار است.